شابک چیست ؟

شابک یا (ISBN) چیست؟

گسترش روزافزون انتشار و مبادله کتاب و مشکلاتی که مجوعه ناشران و کتابفروشان در امر خرید، فروش، انبارگردانی و اطلاع رسانی کتاب در سطح بین المللی با آن مواجه شده بودند، این صنف را بر آن داشت، تا برای حل این مشکل تدبیری بیندیشند. تا آن زمان ناشران برای کنترل موجودی، تامین سفارش و توزیع، از روش های مختلفی از جمله بازیابی عنوان، مولف و دیگر مشخصات کتاب شناختی استفاده میکردند. اما استفاده از مشخصات کتاب شناختی همیشه کارساز نبود. برای سرعت دهی به کارها، صرفه جویی در هزینه­ ها و جلوگیری از مشکلاتی که در اثر پراکندگی و تنوع منابع چاپ بوجود می آمد، ناشران را بر آن داشت تا از شماره های داخلی برای شناسایی آثارشان استفاده کنند، که بیشتر شماره های ثبت کتابها بود. اگر چه این روش تا حدودی مشکل مربوطه را رفع کرده بود، اما چون این شماره گذاری ها فقط در داخل کشور استفاده می شدند، با گسترش خرید و فروش و مبادله کتاب در سطح ملی و بین المللی این سطح از شماره گذاری جوابگو نبود. بنابراین بررسی های تعدادی از ناشران و توزیع کنندگان کتاب که از رایانه برای پردازش سفارش ها و کنترل موجودی درانبارهای کتاب استفاده می کردند، نشان داد که لازمه ی یک نظام ماشینی و دقیق ، وجود شماره ی منحصربفرد و ساده برای شناسایی هر یک از کتب انتشار یافته است.

هم اکنون برای تمییز و رده بندی منظم کتاب های منتشر شده در سراسر دنیا  از يك نظام بين‌المللی شماره‌گذاری استفاده می شود، كه به نظام شماره‌ استاندارد بين‌المللي كتاب" شابک" معروف شد.

این استاندارد در سال ۱۹۶۶ در کشور انگلیس توسط صنف کتابداران پایه گذاری شد.
این شناسه از سال ۱۹۶۰ تا پایان سال ۲۰۰۷ ده‌رقمی بوده است و از آغاز این سال برای افزایش دامنهٔ اختصاص شناسه، سیزده‌رقمی شده است.

شماره شابک چگونه است و چند رقمی است؟

هر ویراست از یک کتاب دارای شماره شابک خاص خود می‌باشد و این شماره دارای ۱۰ تا ۱۳ رقم است و دارای پنج بخش است:
1.    اگر شماره ۱۳ رقمی باشد دارای یک عدد ۹۷۸ یا ۹۷۹ می‌باشد.
2.    هر زبان یا کشور دارای شماره خاص خود است.
برای مثال کد کشور انگلیس صفر یا یک، فرانسه دو، آلمان سه و برای ایران ۹۶۴ می‌‌باشد. اگر شابکی این کد را نداشته باشد در جهان رسمی شناخته نمی‌شود. این کد برای کشورها حداکثر پنج رقم خواهد بود.
1.    هر انتشارات دارای شماره خاص خود است.
2.    هر کتاب دارای شماره خاص خود است.
3.    یک نویسه وارسی که در مبنای یازده خواهد بود و در اصل یک مجموع مقابله‌ای (Checksum) از تمام شناسه‌است. به‌وسیلهٔ این نویسه می‌توان صحت شابک موردنظر را بررسی کرد.
نویسهٔ وارسی با استفاده از روش زیر محاسبه می‌شود :
1.    هر یک از نویسه‌های شناسهٔ شابک (از چپ به راست) در وزنی که از ۱۰ تا ۲ بترتیب برای هر یک از آنها در نظر گرفته می‌شود، ضرب می‌گردد.
2.    حاصل نتایج ضرب‌ها با هم جمع می‌شود.
3.    نویسهٔ وارسی با استفاده از حاصل نتایج ضرب در مبنای ۱۱ تعیین می‌شود (یعنی برای مقدار مجموع حاصلضرب‌های برابر با ۱۰، نویسهٔ X استفاده می‌شود)

مثلاً برای ISBN 964-713-79-7 :
‎
10×9 + 9×6 + 8×4 + 7×7 + 6×1 + 5×3 + 4×4 + 3×7 + 2×9
= 90 + 54 + 32 + 49 + 6 + 15 + 16 + 21 + 18
= 301
مضرب کامل بعدی ۱۱ حاصل «۱۱×۲۸ = ۳۰۸» است
(۷=۳۰۱-۳۰۸) بنابراین نویسهٔ وارسی برابر ۷ است

در ایران پس از پيروزی انقلاب اسلامی و رشد توليد کتاب و بحث‌های پيوستن به بازارهای جهانی، مسئولان فرهنگی ايران را بر آن داشت تا به عضويت نظام شابك درآيند.
درسال 1372 ايران رسماً به عضويت نظام  شابک درآمد و موسسه خانه کتاب نمايندگی اين نظام را بر عهده گرفت.
شابك ايران با هدف گسترش استفاده از نظام شابك و بکارگيري آن در مبادلات تجاری كتاب و اطلاع‌رسانی فعاليت می كند. در حال حاضر بالغ بر 5000 موسسه انتشاراتی عضو نظام ISBN در ايران هستند .

امیدواریم مطلب فوق، مورد استفاده شما کاربر گرامی قرار گرفته باشد.