ایمپکت فاکتور چیست؟

یکی از مراجع معتبر برای یافتن مقالات علمی Institute for Science Information یا همان پایگاه علم ISI می‌باشد. بانک اطلاعات ISI، مرکزی برای فهرست نمودن و پوشش جامع مهمترین مجلات علمی منتشر شده در دنیا است که هدف آن تبادل اطلاعات میان پژوهشگران مختلف است. مؤسسه اطلاعات علمي ISI برای ارزيابی انتشارات تحت پوشش فهرست‌نويسی خود، یکی از شاخص‌هایی که در نظر گرفته است ایمپکت فاکتور یا همان IF می‌باشد. اين شاخص مهمترين و در عين حال کاربردی‌ترين شاخص ارزيابی مجله‌ها از نظر ISI است. IF به صورت ميانگين، تعداد ارجاعات به يک مورد قابل استناد (نظير مقاله پژوهشی، مقاله مروری، نامه، يادداشت، چکيده و…) در يک مجله علمی در طول زمانی معين تعريف شده است.

از جمله مواردی که در ارزيابی مجله مورد توجه قرار دارد اين است که عنوان مقاله‌ها، چکيده و کلمات کليدی بايد به زبان انگليسی باشد. همچنين توصيه می‌شود که منابع نيز به زبان انگليسی نوشته شوند. لازم به ذکر است که سه پايگاه WOS ، EST و JCR از معتبرترين پايگاه‌های علم‌سنجی هستند که توسط مؤسسه اطلاعات علمی ISI تهيه و به روز می‌شوند.

در اینجا لازم است تاکید نماییم که برای اپلای مقاله‌ها و کتاب‌ها فقط در صورتی که به زبان انگلیسی باشند، مفید هستند و داشتن ده‌ها کتاب و مقاله به زبان فارسی حتی به اندازه یک مقاله به زبان انگلیسی مفید نخواهد بود. پس اگر برنامه اپلای (و به بیان عمومی‌تر فعالیت علمی در سطح بین‌المللی) دارید، بهتر است زمان و هزینه را فقط بر روی مقاله‌ها و کتاب‌های به زبان انگلیسی سرمایه‌گذاری نمایید.

روش محاسبه‌، کاربرد و مزایای ایمپکت فکتور

هرساله مجلاتی که تحت پوشش نمایه‌ی ISI در Web of Science=WOB قرارگرفته‌اند بررسی می‌شوند و توسط موسسه تامسون رویترز ISI، مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. شاخص Impact Factor یا ضریب تاثیر مجلات و نشریات را هرسال از طریق گزارش‌ها ارجاع مجلات به دست آورده و به اطلاع عموم می‌رسانند. برای مقالات و مجلات تازه انتشار یافته ضریب تأثیر یک نشریه ، معمولاً با یک ‌فاصله زمانی دوساله منتشر می‌شود و زودتر از این زمان اعتبارسنجی نخواهد شد. هر ساله در بانک اطلاعاتی Web of Science و از طریق موسسه ISI بیش از ۱۱۰۰۰ ژورنال منتشر می‌شود و مورد ارزیابی قرار می‌گیرد؛ به‌این‌ترتیب شاخصImpact Factor فقط و فقط برای ژورنال‌های ISI محاسبه می‌شوند. این شاخص تعداد ارجاعات به مجله در دو سال گذشته و سال جاری را به ‌طور متوسط در نظر می‌گیرد به این صورت که اگر نشریه‌ای در دو سال گذشته تعداد ارجاعات زیادی داشته باشد ولی در سال جاری از تعداد ارجاعات به مجله کم شده باشد این امر بر شاخصImpact Factor تأثیر می‌گذارد.

شاخص Impact Factor برای یک ژورنال و در یک سال مشخص ، از تقسیم تعداد مقالات ارجاع‌کننده، به مقالات منتشرشده آن ژورنال در دو سال قبل از آن، بر تمامی مقاله‌های منتشرشده‌ای است که در آن ژورنال و در همان دوره‌ی زمانی دوساله به دست می‌آید.

کاربرد IF یا ایمپکت فاکتور برای جستجوی مقالات علمی چیست؟

در بسیاری از پایگاه‌های علمی، ایمپکت فاکتور (Impact Factor) مجله‌های معتبر و دارای ایمپکت فاکتور بالا، در کنار نام آن‌ها یا در صفحه مخصوص آن مجله یا ژورنال در سایت پایگاه‌ علمی، نمایش داده می‌شود. این عدد بیانگر میانگین مرجع قرار گرفتن آن مجله در طول یک دوره معین سه ساله است. هر چه این عدد بالاتر باشد، می‌توان در نظر گرفت که اعتبار آن مجله در میان پژوهشگران و استادهای دانشگاه بیشتر است. پس هر مقاله‌ای که در چنین مجله‌ای چاپ شود، از نظر سایر فعالان در زمینه‌های علمی و پژوهشی به صورت پیش فرض، از جایگاه بالاتری برخوردار است.

اعتبار سنجی مقالات ISI از طریق شاخص Impact Factor

شاخص Impact factor (ایمپکت فاکتور) برای یک مقاله و یا یک نویسنده تعیین نمی‌شود بلکه کل ارجاعات به یک نشریه را در محاسبات اعمال می‌کند. بااین‌وجود دانش‌جویان و محققین در مقاطع دکترا یا کارشناسی‌ارشد، همواره تلاش می‌کنند تا با بالا بردن کیفیت مقالات و تحقیق گسترده، مقاله خود را در یک مجله با شاخص ایمپکت‌فکتور بالا چاپ کنند. این امر بر اعتبار نویسنده‌ی مقاله می‌افزاید. برای دسترسی به میزان Impact factor) IF) یک ژورنال کافی است به سایت همان مجله علمی مراجعه کنید.

ضریب تأثیر یا Impact Factor می‌تواند معیاری برای تخمین ارزش مقالات یک مجله باشد ولی برای تخمین ارزش تک‌تک مقالات معیار خوبی نیست ممکن است تعداد ارجاعات به یک مجله زیاد باشد و این بدان معنا نیست که تمام مقالات مورداستفاده قرارگرفته‌اند. درواقع چند مقاله بسیار قوی می‌تواند تعداد ارجاعات به مجله را بالا ببرد. به‌طور مثال در سال ۲۰۰۴، بیش از ۹۰ درصد IF ژورنال بسیار معتبر Nature به حدود یک‌چهارم مقالات منتشرشده در این نشریه بازمی‌گشت و بقیه مقالات ارجاعی نداشتند.

چگونه از ایمپکت فکتور یک ژورنال آگاه شویم – روش جستجوی Impact Factor

برای جلوگیری از انتشار شاخص اشتباه یا ایمپکت فاکتورهای دست‌کاری شده، بهتر است از سایت‌های معتبر استفاده کنید. چندین سایت معتبر در این زمینه وجود دارند که برای اگاهی از اعتبارسنجی مقالات آن ژورنال می‌توانید از این سایت‌ها استفاده کنید. برخی از سایت‌هایی که می‌توانید با استفاده از آن‌ها از ایمپکت فکتور ژورنال‌های مختلف آگاهی پیدا کنید عبارتند از:

سایت‌های مذکور برخی از بهترین منابع برای به‌دست آوردن اطلاعات تخصصی در مورد مجلات هستند و علاوه‌بر اعلام مقدار شاخص ضریب تاثیر، قادرند اطلاعات تکمیلی نظیر کشوری که مجله در آن چاپ‌شده، نام اختصاری مجله، تیراژ شماره‌های چاپ‌شده مجله در سال، زمینه پژوهشی مجله و بسیاری از اطلاعات دیگر را در اختیار دانش‌پژوهان قرار دهند. البته تمامی قسمت‌های این سایت‌ها رایگان نیست و برخی از آن‌ها معمولاً حق عضویتی یک‌ساله را تعیین می‌کنند.

مزایا و معایب شاخص Impact Factor

هرچند که شاخص Impact Factor می‌تواند به‌عنوان معیاری برای سنجش کیفیت مجلات شناخته شود ولی بهتر است بدانید که به دلیل وجود برخی از محدودیت‌ها نمی‌تواند به‌تنهایی برای سنجش کیفیت ژورنال‌های علمی و ارزش‌یابی مناسب نیست و برای این منظور بهتر است مؤلفه‌های گوناگونی را در نظر گرفت. ولی این شاخص تا حدود زیادی برای دانش‌پژوهانی که به دنبال مقالات ISI هستند می‌تواند مؤلفه خوبی باشد. با تمام این کاستی‌ها، چاپ مقالات ISI که دارای ایمپکت فکتورهای مختلفی هستند، یکی از دشوارترین امور تحقیقاتی است که هر دانش‌پژوهی به دنبال آن است و انتشار مقاله علمی معتبر در ژورنال‌هایی حتی با ایمپکت‌فکتور پایین، یک موفقیت علمی و تحقیقاتی محسوب خواهد شد.