مجلات ISI چگونه نشريات را نمايه مي كند؟

۱-۱- مقدمه

چند سالي است كه شاهد هستيم كه ارائه مقاله در مجلات قرار گرفته در نمايه جهاني ISI مورد توجه شديد اساتيد ايراني قرار گرفته به گونه اي كه كشور حايز رتبه ۱ علمي در جهان در رشد ارائه مقالات ISIا در طي بيست سال اخير شده است. سياستهاي مراكز سياستگذاري علم و فناوري كشور نيز در همين راستا بوده و اجبار اساتيد به ارائه حداقلي از تعداد مقالات علمي-پژوهشي در يك دوره ارتقا و تشويق آنان به سوي حركت به اين حوزه – با پيش بيني امتياز نسبي بالا در آيين نامه ارتقاي اساتيد- سبب شده است كه قطار علم و فناوري كشور عمدتا در ريل مقالات ISI حركت كند.

همچنين امروزه شاهد اين مساله هستيم كه توليد علم در اكثر دانشگاههاي ما عمدتا به ارائه مقاله در اين مجلات تعبير شده و به نوعي در اين بخش نيز منحصر شده است. به ديگر سخن مقالات ISI در دانشگاههاي كشور چنان وجاهتي پيدا كرده است كه حتي برخي از اساتيد فني دانشگاههاي كشور ورود به حوزه هاي صنعتي و عملياتي تر را دور از شان استادي خود ديده و آنرا در دايره وظايف خود تعبير نمي كنند.

· علت بررسي ملاكهاي نمايه شدن مجلات ISI

گروه سياستگذاري علم و فناوري مركز پژوهش هاي صنعت الكترونيك كشور بنا دارد، درستي و يا نادرستي روند كنوني را از منظر كارآمدي آن براي توسعه كشور مورد بررسي قرار بدهد و در اين راستا به عنوان پيش مقدمه نياز است كه ملاكهاي نمايه شدن نشريات در مجلات ISI مورد بررسي دقيق قرار داده بشوند. تمركز يادداشت كنوني بر اين مساله بوده و اين ملاكها مورد بررسي قرار داده خواهند شد. اين يادداشت مي تواند مقدمه اي براي پاسخ به پرسش هاي ذيل در يادداشت هاي بعدي اين مركز باشد:

مطالب مطرح شده در يادداشت هاي بعدي

چرا مجلات ايراني، در زمره مجلات ISI قرار نمي گيرند؟

چرا موضوعات مربوط به علوم اسلامي در اين نشريات مورد توجه واقع نمي شوند؟

چرا مشكلات صنعتي كشورهاي كمتر توسعه يافته در مقالات ISI بررسي نمي گردد؟

آيا اين مجلات باعث جهت دهي تحقيقات علمي در دنيا شده اند؟ و آيا اين جهت دهي در راستاي منافع ملي همه كشورهاي جهان است يا به سمت كشورهاي توسعه يافته جهت دهي شده است؟

۱-۲- ضرورت علم سنجي

امروزه با توجه به گسترش علوم نوين و لزوم دستيابي همگان به جديدترين تحقيقات علمي در زمينه هاي مختلف؛ علم سنجي يكي از ضروريات جامعه علمي محسوب مي شود. كه اين كار شامل ارزيابي دقيق آخرين پيشرفت هاي علمي در زمينه هاي مختلف و بنيادي است. تا ديگران با رصد جديدترين تحقيقات صورت گرفته بتوانند گامي رو به جلو در راستاي توليد علم برداردند.

در همين راستا موسساتي اقدام به سنجش اعتبار توليدات مختلف علمي نموده و در اين زمينه مشاوره هاي تخصصي ارائه مي دهند. طبعا معتبر بودن خود اين موسسات هم باعث وجاهت مطالب تاييد شده توسط ايشان مي گردد و هم طيف مخاطبان آنان را افزايش مي دهد. مسئله علم سنجي با توجه به توليد روزافزون علم در عموم زمينه هاي علمي و وقت محدود دانشمندان مسئله اي جدي و اجتناب ناپذير است. چرا كه بايد در موسساتي محتواي علوم توليد شده مورد تاييد قرار بگيرد تا بتوان با خيال راحت به آنها استناد كرد و كار علمي خود را بر اساس نتايج تحقيقات علمي قبلي، استوار نموده و به پيش برد. و از طرف ديگر با نشر اين علوم از دوباره كاري در يك زمينه مشخص جلوگيري به عمل آورد.

· سه دسته كلي در موسسه ISI

موسسه ISI با دسته بندي علوم در سه دسته كلي SCI ,SSCI ,Art&Humanities به سنجش علوم منتشره مي پردازد.

دسته نخست (SCI) شامل موضوعات علوم كشاورزي، زيست محيطي، مهندسي، فناوري و علوم كاربردي، علوم پزشكي و زيستي، علوم فيزيكي و شيميايي و رفتاري است.

دسته دوم (SSCI) شامل علوم اجتماعي، جامعه شناسي، ارتباطات، علوم تربيتي، روانشناسي و مديريت است و

در نهايت دسته سوم (Art&Humanities) شامل هنر، ادبيات، تئاتر و هنر هاي نمايشي، مذهب، تاريخ معماري، راديو و تلويزيون و موسيقي است.

ISI در واقع يك مرجع تعيين استاندارد و معتبر بودن نشريان علمي در سراسر جهان است بدين معنا كه صلاحيت نشريات مختلف در زمينه هاي ياد شده بررسي شده و در صورت داشتن اعتبار علمي و رعايت اصول فني چاپ نشريه، در ليست نشريات اين موسسه قرار مي گيرد. اين موسسه ادعا مي كند كه با رعايت اصول اعتماد و حفظ استقلال، در نمايه كردن نشريات به صورت بي طرفانه عمل مي كند. و هر نشريه اي كه صلاحيت لازم را كسب كند در ليست موسسه قرار مي گيرد. در اين گزارش برآنيم به بررسي ملاكهاي گزينش نشريات در نمايه جهاني ISI بپردازيم.

۱-۳- فرآيند انتخاب مجله در نمايه جهاني ISI

اين نمايه متعهد به ارائه پوشش جامع از مهم ترين و با نفوذ ترين مجلات جهان به منظور آگاهي رساني جاري مشتركين خود و نيازهاي بازيابي اطلاعات گذشته نگر است.

· پوشش بخشي از نشريات

وب سايت موسسه نزديك به ۱۲،۰۰۰ مجله بين المللي و منطقه اي و مجموعه هاي كتاب در هر زمينه اي از علوم طبيعي، علوم اجتماعي، هنر و علوم انساني را پوشش مي دهد. البته اين جامعيت به اين معنا نيست كه همه مجلات چاپ شده در دنيا در اين نمايه قرار مي گيرند چرا كه اين كار غير علمي و غير اقتصادي است. تحليل هاي علمي نشان داده است كه تعداد كمي از مجلات بخش عمده اي از مطالب علمي قابل قبول را اريه مي دهند.

· زمان بررسي نمايه ها

اين نمايه با استدلال فوق به ارزيابي همه مجلات متقاضي و عضو مي پردازد. فرايند بررسي مجلات جديد و ارزيابي مجلات عضو غالبا به صورت هر دو هفته يك بار انجام مي گيرد. كه اين كار منجر به اضافه شدن تعدادي عضو و همچنين حذف برخي مجلات از پايگاه داده مي گردد. هر سال، بيش از ۲،۰۰۰ عنوان مجله بررسي و حدود ۱۰% از مجلات ارزيابي شده براي گنجاندن در پايگاه داده انتخاب مي گردد.

· ملاكهاي انتخاب نشريه

در هنگام ارزيابي مجلات عوامل بسياري در نظر گرفته مي شود. عمده اين ملاك ها عبارتند از از ملاك هاي كيفي، كمي، استانداردهاي اساسي نشر مجله، محتواي سرمقاله، تنوع بين المللي نويسندگان و داده هاي استنادي در ارتباط با آن موضوع.

البته يك ملاك به تنهايي به عنوان عامل تعين كننده در نظر گرفته نمي شود، اما با تركيب داده ها، ويرايشگر قادر است نقاط قوت و ضعف كلي مجله را تعيين كند.

در ادامه به بررسي ملاك هاي ارزشيابي يك مجله به تفصيل مي پردازيم:

۱-۳-۱- استاندادهاي نگارشي ـ انتشاراتي

يكي از ملاك هاي قرار گرفتن نشريه در اين نمايه داشتن استانداردهاي نگارشي و نظم در انتشار است. كه شامل موارد زير مي گردد:

۱-۳-۱-۱- انتشار به موقع

بهنگام بودن انتشار يك معيار اساسي در فرايند ارزيابي است. اين ملاك از اهميت بالايي برخوردار است. يك مجله بايد داراي چاپ و نشر منظم با توجه به دوره انتشار آن داشته باشد. براي گنجاندن اوليه در نمايه مجلات بايد حداقل سه نسخه متوالي و منظم چاپ كرده باشند.

۱-۳-۱-۲- رعايت نمودن قواعد نگارشي

در اين باره يك نشريه بايد موارد زير را رعايت كند:

· عنوان مجله واضح و مشخص باشد.

· عنوان مقاله ها به طور كامل توصيفي و خلاصه باشد.

· اطلاعات كتابشناختي كامل براي همه منابع ذكر شده باشد.

· اطلاعات و آدرس كامل براي هر نويسنده درج شده باشد.

· جهت نگارش عنوان مقالات، واژه هاي كليدي، چكيده و مراجع مورد استفاده در مقاله از زبان انگليسي استفاده شود.

۱-۳-۲- تنوع بين المللي ارجاعات و نويسندگان

استفاده از مقالات افرادي با مليت هاي مختلف يكي از نشانه هاي استاندارد بودن مجله است و كيفيت كلي پژوهش ارائه شده را نشان مي دهد. همچنين اينكه مقالات چاپ شده چقدر داراي ارجاعت به مقالات با نويسندگان با مليتهاي ديگر دارد، نيز از اهميت برخوردار است. شايان ذكر است؛ توصيه شده كه نويسندگان هر مقاله در صورت امكان، اطلاعاتي درباره منبع بودجه حامي پژوهش ارائه دهند.

۱-۳-۳- محتواي مقالات

همانگونه كه اشاره شد هسته علمي يك موضوع در تعداد كمي از مجلات قابل پوشش است. در همين راستا ويراستاران نمايه ISI بررسي مي كنند كه آيا مجله جديد كه درخواست عضويت در نمايه را دارد؛ مي تواند به بار علمي پايگاه اضافه كند يا خير. بر اين اساس به تحليل محتواي مقالات پرداخته مي شود و از بين مجلات مختلف عده اي محدود گزينش مي گردند.

۱-۳-۴- تنوع بين المللي مسئولين و ويراستاران مجله

اين كه نويسندگان مجله، سردبيران، اعضاي هيئت مديره و تحريريه مشاور چقدر از مليت هاي مختلف هستند؛ يكي از ملاكهاي ارزيابي كيفيت نشريه است. با توجه به اين كه تحقيقات علمي امروز در يك مفهوم جهاني صورت مي گيرد؛ هدف قرار دادن مخاطبان بين المللي در اين نمايه داراي اهميت است. چرا كه مجله بين المللي به احتمال زياد داراي اهميت بيشتري در جامعه بين المللي از پژوهشگران است.

البته بسياري از مجلات داراي نويسندگاني از يك جاي مشخص مثلا يك دانشگاه خاص هستند، اما موضوعاتشان به گونه اي است كه مخاطبان عام را هدف قرار مي دهند. بنابراين، بيشتر تاكيد بر اين است كه مخاطب نشريه جامعه جهاني باشد.

۱-۳-۵- تحليل استنادي

فرايند ارزيابي اين نمايه به خاطر اينكه ويراستاران داراي مجموعه غني از داده هاي مربوط به ماخذ استناد هستند؛ منحصر به فرد است. البته پرواضح است كه رشد توليد علم در رشته هاي مختلف متفاوت است. مثلا تعداد مقالات كريستالينوگرافي قطعا با موضوعي مثل ژنتيك قابل قياس نيست. همچنين در برخي رشته ها مانند هنر ممكن است زمان ارجاعات به يك مطلب حتي به سه سال هم برسد اما در رشته اي مانند پزشكي اين چنين نيست. و ممكن است چند سال طول بكشد تا به نقطه اوج تعداد ارجاعات خود برسد. و اينها مسائلي است كه مورد توجه ويراستاران نمايه قرار مي گيرد.

اما به طور كلي چند نوع داده استنادي براي مجلات رسمي كه چندين سال از انتشار آنها مي گذرد، وجود دارد. از جمله خود استنادي و ضريب تاثير. همچنين براي مجلات جديد، سابقه نويسندگان مقالات و پيشينه فعاليتي ويراستاران مجله مورد بررسي قرار گرفته و سپس درباره نشريه تصميم گيري مي شود.

۱-۴- چگونگي ثبت درخواست اخذ نمايه توسط نشريات

نشرياتي كه متقاضي كسب نمايه ISI هستند، بايد درخواست خود را در لينكهاي زير ثبت كنند.

Recommend a journal for coverage in Web of Science at

Submit a journal for evaluation for Web of Science at

معمولا درخواستهاي ارسالي هر دو هفته يك بار بررسي مي شوند. و آنهايي كه استانداردهاي لازم را داشته باشند، در ليست نمايه قرار مي گيرند.

گروه سياستگذاري علم و فناوري مركز پژوهش هاي صنعت الكترونيك كشور در نظر دارد در يادداشت هاي بعدي به نقد و بررسي تمركز جامعه دانشگاهي كشور بر روي ارائه مقالات ISI و ميزان كارآمدي اين سياست در جهت توسعه كشور بپردازد